Kitabımı ikinci defa bastırmak üzere gözden geçirirken dostlarımın tavsiyesi üzerine hemen hiç değiştirmemeğe karar verdim. Bu karar eserin kifayetsizliğini görmemekten dolayı değildir. Kitabımın olduğu şekilde bir hizmet ifa ettiğini ve daha da edeceğini sanıyorum. Diğer taraftan yazılmış bir eseri tashih etmek daima güç ve ekseriya beyhude bir emektir. Bunun yerine yeni bir plan üzerine bir başkasını yazmak daha iyidir. Şe'niyet veya ahlaki tabiat ilminin teşekküle doğru gittiği bir zamanda ilmin devamı olan, fakat bir dereceye kadar muhtar bulunan bir teknik fikri vermenin faydasız olmadığına bugün bile inanıyorum. Davranma kaideleri, ahlaki iş ile içtimai münhani arasına sadece şeraitin istediği bazı intibaklar ve tashihler girecekmişçesine, doğrudan doğruya içtimaiyattan ta'lil edilemezler. İlim ile "İş" in arasında ahlaki duygu ve ahlaki iş ruhiyatı için bir yer ayırmalıdır. Birçok kimseler için bu noktanın tabii sayılacağını bilmez değilim. Fakat iddia gütmek, daima tehlikelidir. İçtimaiyat kitapları hakikatte ameli neticelere varmak davasındadırlar: Müellifine göre bir kuş, bir kartal bakışı çevikliği ile yapılmış bir içtimai tarih namına, sarahati doğrudan doğruya ve nevi büsbütün ayrı olacak tahlil ve tetkiklerle doğru gösterilmek ihtiyacında olan ahlak kaidelerini işaret ettiler. Ben şahsen her ahlaki araştırmanın gidiş noktasının "Adetler ilmi" olduğuna, ahlakın metafizik esasları sahasında aranılacak bir şeyin bulunmadığına ve bu ilmin ilerleyişi ile ahlaki intibacılık sahasının gittikçe" darlaşacağına kaniyim. Fakat her hangi bir şey ilim, sanatla tamamlanır! Ahlak sanatı ise, ahlaki duyguyu muayyen bir şekilde görmektir. Bu bakımdan gayrimeşru ahlaki kuvvetlerin ve bu kuvvetler arasında bir kuvvet gibi düşünülen şuurların tetkiki yanında, şuurların kendi kendilerine ait tahlilleri vardır. Burada büsbütün başka bir plan üzerindeyiz. Hatta diyeceğim ki ahlak, şahsiyetlere, münakaşaya, vakıacılığa varmak için gayri şahsi ilimle başlamalıdır. Bundan maksat, başka bir sahada vücuda gelmiş mutlak prensipleri muhtemel şeraite uydurmak değil, fakat "İş" in asıl prensiplerini ortaya atmaktır.

---