Dr. Fatmagül Demirel'in II. Abdülhamid Dönemi'nde Sansür kitabı pek çok açıdan önem verilmesi gereken bir çalışmadır. Konuyla ilgili arşiv kaynaklarını ortaya çıkararak ayrıntılı olarak tahlil eden bu eser, her şeyden önce, şimdiye kadar genellikle sansüre tabi tutulanlar gözünden ve uygulamada ortaya çıkan gülünç misaller yardımıyla değerlendirdiğimiz dönem sansürünü tarihi bağlamı çerçevesinde algılayabilmemizi mümkün kılmaktadır. Bunun yanı sıra çalışma dönem sansürünün, kendisiyle eşanlı olarak uygulanan bir dizi siyasetle birlikte ve basit, keyfi bir yasakçılığın ötesinde değerlendirilmesi gerektiğini de ortaya koymaktadır. Elimizdeki eser, bu niteliğiyle, II. Abdülhamid dönemini basit bir ancien régime ve izleyicisi yapıların karşı tezi olarak değil, kendi tarihi bağlamında anlayabilmemizi sağlayabilecek çalışmalar arasında önemli bir yere sahip olma hususiyeti taşımaktadır. Bunlara ilaveten, Dr. Demirel'in bulguları bize II. Abdülhamid dönemindeki uygulamaların da dahil olduğu Osmanlı sansürünün, Osmanlı toplumunun modernite ile ilişkisini anlayabilmemiz alanında fazlasıyla yardımcı olmaktadır. Bu münasebet konu üzerine kaleme alınan eserlerde genellikle gözardı edilmekte ya da gerektiğince vurgulanmamaktadır. Hâlbuki Tanzimat sonrası Osmanlı sansürünün belki de en önemli hususiyeti yukarıda zikrettiğimiz bu ilişkidir. Tevrat'ta Jeremiah'nın kâtip Baruch'a dikte ettirdiği bir bölümün Kral Jehoiakim tarafından beğenilmeyerek yakıldığı, bıçaklarla kazınarak metinden çıkarıldığını ve metne eklemeler yapıldığını anlatan ifadeler (Tevrat: Jeremiah 36: 19.32) sansür olgusunun çok eski çağlara kadar geri götürülebilineceğini kanıtlar. Gene Antik Yunan feylesofu Anaksagoras'ın kitaplarının içlerinde tanrılara hakaret edici ifadeler bulunduğu gerekçesiyle yakılmaları ya da Çin İmparatoru Shih Huang Ti'nin geleneksel kültürü ortadan kaldırma amacıyla Konfıçyus'unkiler de dahil olmak üzere mevcut tüm kitapları imha etmesi benzeri misaller bize yayın yasaklarının en uç örneklerini vermektedir…

---